ПАСЬЛЯ СССР. 25 ГАДОЎ НЕЗАЛЕЖНАСЬЦІ

Ганна Соўсь

http://www.svaboda.org/a/28168763.html

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

СяргейНавумчык: “Пазьняк годна адказаўна выклік,

якігісторыя паставіла перад нацыяй”

Соўсь: Мойсуразмоўца – мой цяперашні калега,супрацоўнік Радыё Свабода СяргейНавумчык. У мінулым – дэпутат АпазыцыіБНФ у Вярхоўным Савеце 12-га скліканьня,адзін з аўтараў Дэклярацыі аб дзяржаўнымсувэрэнітэце. А ў цяперашнім часе –аўтар кніг пра пэрыяд найноўшагабеларускага Адраджэньня. Гэтай перадачаймы завяршаем цыкл «Пасьля СССР. 25 гадоўНезалежнасьці». У перадачах бралі ўдзелтыя, хто спрычыніўся да абвяшчэньняНезалежнасьці альбо адыграў істотнуюролю ў палітычным жыцьці краіны ўнаступныя гады. Сёньня мы пагаворым зьСяргеем пра вайжнейшыя этапы станаўленьнябеларускай дзяржаўнасьці і пракамэнтуемнекаторыя ацэнкі, якія гучалі з вуснаўудзельнікаў цыклю.

Сяргей, усіхўдзельнікаў перадачы «Пасьля СССР. 25гадоў Незалежнасьці» я прасіла працягнуцьфразу знакамітага эсэ Уладзімера Арлова«Незалежнасьць – гэта..». і адказаць напытаньне – што для іх азначае незалежнасьць.Сяргей, што для Вас Незалежнасьць?

Навумчык:Незалежнасьць – гэта шчасьце. І, канешне,галоўная ўмова існаваньня чалавека.Для любога чалавека, думаю, незалежнасьць– другое пасьля фізычнага жыцьця. Дляпалітыка гэта мусіць быць галоўнаяўмова ягонага існаваньня, ягонайдзейнасьці ў палітыцы. Мне вельміпадабаюцца словы Пётры Садоўскага,майго калегі па дэпутацкай АпазыцыіБНФ, ён, прыгадваючы жнівень 1991 года,сказаў, што гэта быў час, калі мы былі«гістарычна шчасьлівыя». Сапраўды, восьгэтыя першыя некалькі дзён у жніўні91-га я адчуваў (і я думаю, і мае калегі),такое вось поўнае шчасьце. Я толькіпотым яшчэ раз такое перажыў, у гэтымгодзе, калі пасьля 20-гадовай эміграцыіпрыехаў у Беларусь – вось першыя гэтыяхвіліны, першыя гадзіны... Ну далей ужо,канешне, пачынаеш бачыць нейкія тамнюансы... Але вось першыя гэтыя моманты– яны былі абсалютна шчасьлівыя. А тады,у 91-ым, мы сапраўды былі гістарычнашчасьлівыя.

Соўсь: А восьяк на гэтае пытаньне – што такоеНезалежнасьць – адказалі ўдзельнікіцыклю»Пасьля СССР. 25 гадоў Незалежнасьці»Станіслаў Шушкевіч, Зянон Пазьняк,Мікола Статкевіч, Уладзімер Ганчарыкі Валянцін Голубеў.

Шушкевіч:Цяжка адказаць адным сказам. Незалежнасьць– гэта ўсьведамленьне таго, што мынезалежныя.

Пазьняк: Каліты ў сваёй краіне заходзіш у любуюўстанову, і з табой гавораць па-беларуску,гэта ёсьць незалежнасьць. А калі гэтаганяма, значыць, ня ўсё добра ў нашымкаралеўстве.

Статкевіч:Незалежнасьць для мяне – гэта найпершмагчымасьць для беларусаў самім вызначацьсвой лёс, жыць у сваёй хаце, і каб гэтабыла беларуская хата.

Ганчарык:Незалежнасьць – гэта тая аснова, якаядае магчымасьць свабоднага разьвіцьцянацыі, народу, чалавека як грамадзяніна.

Голубеў:Незалежнасьць – гэта калі я жыву ўРэспубліцы Беларусь. І я далей не хачубольш разважаць. Калі ў нас ёсьць краінапад назвай Рэспубліка Беларусь, длямяне зразумела, што гэта – наша краіна.І калі тут нешта ня так, мы павінны ўсваёй краіне зрабіць так, як мы хочам.Усё астатняе ў нашых сілах. Канечне,добра было б, як у Ўладзімера Арлова,што незалежнасьць – гэта калі прэзыдэнтгаворыць толькі па-беларуску, калінавучаньне ідзе на беларускай мове,калі ўсе любяць гэтую краіну і ніхто нязможа нічога дрэннага сказаць ні пракраіну, ні пра нацыю, ні пра мову. Кабтак было, нам трэба яшчэ таксама працавацьу нашай любімай Беларусі.

Соўсь: Сяргей,і яшчэ адно традыцыйнае для нашага цыклюпытаньне, якое ўжо мае гістарычны аспэкт.Ці была Незалежнасьць дасягнутая, альбо,як гэта часам кажуць, звалілася набеларусаў зь неба? Вось як лічаць МікалайЧыгір і Мікола Статкевіч:

Чыгір: Я лічу,што звалілася. Няважна, як адбылося, алеяна ёсьць. Я лічу, што звалілася. Ніхтоне чакаў. Так склалася сытуацыя.

Статкевіч:Адказ неадназначны. Беларусы заслужылінезалежнасьць змаганьнем пакаленьняў,але ў той канкрэтны момант гэтамупакаленьню незалежнасьць упала нагалаву. Проста распаўся Савецкі Саюз,ня стала цэнтральнай улады. Я высокаацэньваю ролю дэпутатаў Апазыцыі БНФу Вярхоўным Савеце, але, каб гэтай роліне было, мы ня сталі б незалежнымі 25жніўня, а магчыма, сталі бы незалежнымі28 жніўня, бо іншых варыянтаў проста небыло. Ня стала ўлады. Жывіце як хочаце.

Соўсь: Сяргей,ці згодны Вы з такімі ацэнкамі? Цісапраўды не было іншых варыянтаў?

Навумчык: Ну,тут трэба па пунктах адказваць. Першае.Наконт пасьлядоўнасьці. Мікола Статкевічсказаў, што распалася ўлада, распаласяСССР, і атрымалася Незалежнасьць. Дарэчы,пра гэта многія і палітолягі пішуць, івельмі блытаюць. Я нагадаю пасьлядоўнасьць.Спачатку Беларусь, Украіна, найпершперад гэтым Краіны Балтыі абвясьцілінезалежнасьць – і ўжо толькі потым, пафакце, была канстатаваная сытуацыяраспаду СССР. Распад СССР, канешне, быўабсалютна зьвязаны з абвяшчэньнемНезалежнасьці, і гэта працэс агульны,але спачатку была – Незалежнасьць.

Што датычнапакаленьняў, пра якія сказаў МіколаСтаткевіч... Ну мы прыблізна зь ім аднагоўзросту, равесьнікі, ён старэйшы нанекалькі гадоў за мяне. Ведаеце, я назавутакія імёны. Ігар Гермянчук, дэпутатАпазыцыі БНФ – памёр у 41 год. Ігар Пырх,таксама дэпутат Апазыцыі БНФ у ВярхоўнымСавеце – памёр у 49 гадоў. Генадзь Грушавы,Галя Сямдзянава – яны, гэтыя дэпутаты,не дажылі да ўзросту сярэдняй працягласьціжыцьця ў Беларусі, прабачце мяне ў затакое вызначэньне. Уладзімер Базан,лідэр Берасьцейскіх БНФаўцаў – памёру 40 гадоў. Я магу прыгадаць УладзімераПлешчанку, Веру Цэрлюкевіч, магу простадоўжыць гэты сьпіс гэтых абсалютнарозных людзей. Віктар Івашкевіч, СяржукВітушка... Гэта розныя людзі, але іхаб’ядноўвала ў палітыцы адно – іхгалоўная мэта ў палітыцы была Незалежнасьць.Вось яны сваё здароў’е, сваё жыцьцё –самае дарагое, што ёсьць у чалавека –паклалі на Незалежнасьць.

Яны што – непрадстаўнікі пакаленьня? Каго мы ўвогулелічым «пакаленьнем»? Я вось звычайнапрыводжу такі прыклад: 1989 год, Прага, наВацлаўскую намесьці выходзяць 100 тысячстудэнтаў. І – адбываецца Аксамітнаярэвалюцыя, мяняецца лад, усталёўваеццадэмакратыя ў Чэхаславаччыне. Ведаеце,гэтыя 100 тысяч – гэта нават не працэнтнасельніцтва тагачаснай 16-мільённайЧэхаславаччыны. А дзе былі астатнія99%? Глядзелі тэлевізар, пілі піва... Алепаспрабуйце сказаць чэхам, што на іхсвабода і дэмакратыя "ўпала на галаву".Не! Лепшыя, найбольш актыўныя прадстаўнікі– яны вырашаюць.

І наконт сказанагаСтаткевічам, што не дасягнулі бНезалежнасьці 25 жніўня 1991, можа быць,дасягнулі б 26-га, 27-га. Тут ключавое –«можа быць». Ён кажа, што не было іншыхварыянтаў. Былі варыянты! Я нагадаю, штосэсія Вярхоўнага Савета была скліканаяна патрабаваньне дэпутатаў АпазыцыіБНФ, і толькі таму. Нагадаю, што ў першыдзень сэсіі, 24 жніўня, ад імя ПрэзыдыюмуВС Шушкевіч вынес толькі два пытаньня– «Аб бягучым моманце» і «Аб саюзнымдагаворы»...

Соўсь: Дарэчы,Сяргей, вельмі падрабязна пра падзеівы ўзгадваеце ў сваіх кнігах у сэрыі«Бібліятэка Свабоды», Вашыя кнігі«Дзевяноста першы», «Дзевяностачацьверты», «Дзевяноста пяты» адны знайбольш папулярных. А як бы вы вызначыліжанр гэтых кнігаў і на якую аўдыторыювы разьлічваеце? Якая вашая аўдыторыя?Яна ўжо ёсьць, яна ўжо сфармаваная.

Навумчык:Гэта мэмуарная літаратура, гэта небэлетрыстыка, я нічога не прыдумляю,абапіраюся на тое, што бачыў, на дакумэнты,якія маю. А аўдыторыя.. Ведаеце, калісьціВасіль Быкаў ўзяў зь мяне такое абяцаньне,што калі-небудзь я напішу гісторыю БНФ,увогуле гісторыю Адраджэньня. Ну,звычайна такога кшталту абяцаньні мыадкладаем на «потым, потым». Але недзегодзе ў 2005 я атрымаў емэйл ад хлопца зГорак, старшаклясьніка ці першакурсьніка,ён пісаў – дапамажыце мне даказацьнастаўніцы, што бел-чырвона-белы сьцягі «Пагоня» былі дзяржаўнымі сымбалямі,настаўніца аспрэчвае, і ўвесь клас мненя верыць. Я зразумеў, што выраслапакаленьне, для якога гэта было ізасталося – не, зрабілі для іх гэтаterraincognito. І я зразумеў, што трэба пісаць,І ня я адзін пішу, некаторыя мае калегінапісалі. На вялікі жаль, пакуль што ненапісаў такую кнігу Зянон СтаніслававічПазьняк, але ён выдае іншыя, у яго ўжоцэлая бібліятэка ў ягоным выдавецтве«Беларускія ведамасьці» па найноўшайгісторыі назапасілася.

Але я завяршуадказ на папярэдняе вашае пытаньне.Калі б тады не была б скліканая сэсія,у жніўні 91-га, магло б і ня быцьНезалежнасьці. Бо ўжо праз тры тыднібел-чырвона-белы сьцяг і «Пагоню» мыпрымалі «голас у голас», яны ўжо ачухалісяі маглі не прыняць Незалежнасьць.Станіслаў Шушкевіч кажа, што цяперадкрытая перапіска – сапраўды,рассакрэчаная перапіска ў тым ліку іДзярждэпартамэнту ЗША таго часу, і зьяе вынікае, што ў пэўных колах разглядаўсяварыянт захаваньня «СССР» у форме«Расея, Казахстан і Беларусь». І мыведаем, што Назарбаеў абвясьціўнезалежнасьць толькі 16 сьнежня. Таму яня згодны са Статкевічам – зусім паіншым варыянце магла разьвіваццагісторыя.

Соўсь: У 1991Беларусь пачала адбудоўвацца яксамастойная дзяржава. І сёньня застаеццанезалежнай, затое – недэмакратычнай.У адрозьненьні ад краінаў Балтыі ціПольшчы дэмакратычныя сілы не прыйшліда ўлады. Чаму? І дзе быў той пунктнезвароту, пасьля якога дэмакратыя ўБеларусі пачала згортвацца? Гэтаепытаньне я задавала ўсім удзельнікамцыклю і прасіла правесьці своеасаблівуюпрацу над памылкамі. Вось як на ягоадказаў Мікола Статкевіч.

Статкевіч:Кропка невяртаньня была недзе годзе ў1987... Калі аб’яднаныя дэмакратычныясілы, якія называліся тады БеларускіНародны Фронт, прынялі рашэньне, штолюдзі, якія займаюць кіруючыя пасады ўкамуністычнай партыі, ня могуць быцьсябрамі БНФ. Была створаная сытуацыянемагчымасьці саюзу элітаў – рэальнай,гаспадарчай, кіруючай эліты і новай,апазыцыйнай, культурніцкай. Я разумею,калегі з мастацтва напалохаліся гэтыхкіраўнікоў, якія маглі іх выцесьніць,мо і выцесьнілі б... Але калі б гэты саюзадбыўся, а многія былі гатовыя да яго(ён адбыўся ў краінах Балтыі, быў вельміпасьпяховым), то тады гісторыя, магчыма,пайшла б па-другому. Другая такаямагчымасьць была ў пачатку 1990-х. Напрыклад,украінскі Рух, прайграўшы выбары, пайшоўна саюз з намэнклятурай. Намэнклятурапрымала яго ідэалёгію, і гэта дазволіласфармаваць нацыю. А ў нас культурніцкаяэліта, па сутнасьці, абвясьціла вайнугаспадарчай. Эліта раскалолася, і ў гэтыраскол увайшла трэцяя сіла. І мы атрымалітое, што атрымалі...

Соўсь: Як вычулі, Мікола Статкевіч ў якасьці галоўнайпрычыны вызначае немагчымасьць саюзуэлітаў, якая, як ён лічыць, утварыласяпа віне БНФ. А ці была магчымасьць длятакога аб’яднаньня?

Навумчык:Давайце ізноў па пунктах. Ніякагарашэньня, пра якое кажа Мікола, з бокуБНФ ня браць камуністаў ці намэнклятуруў БНФ – не было. Я вам нагадаю першыясловы самай першай заявы аргкамітэтуБНФ (кастрычнік 1988): «Перабудова,распачатая лепшымі сіламі КПСС..»..Наадварот – ЦК, абкамы, райкамы распачаліпроста шалёны наступ праз ўсе свае СМІ(а іншых не было, толькі камуністычныя),на Беларускі Народны Фронт. Моладзьгэтага ня ведае, але Мікола Статкевічмусіў бы гэта памятаць.

Другое. Ён прыгадваепачатак 1990-ых. Адразу, як была ў 91-ымабвешчаная Незалежнасьць, вось у новайкнізе Пазьняка «Незалежнасьць», дзесабраныя дакумэнты таго часу, я працытуюзаяву, якую мы, дэпутаты Апазыцыі БНФ,прынялі на наступны дзень пасьляабвяшчэньня Незалежнасьці: «Усе сумленныялюдзі, што так ці інакш апынуліся ў КПССі ЛКСМБ, пакідайце гэтыя антынародныяарганізацыі, выходзьце зь іх, вы свабодныя.Уключайцеся ў дэмакратычны працэс, урух адраджэньня вольнай, сувэрэннайБеларусі. У нашай культурнай, памяркоўнай,дэмакратычнай Бацькаўшчыне ніхто непавінен і ня будзе перасьледавацьчалавека толькі за членства ў камуністычнайпартыі ці ў камсамоле».

Як вы думаеце,колькі былых сакратароў ці інструктараўрайкамаў, ці ЦК, ці абкамаў, прыйшло данас? Ніводнага! Як і ніводнага генэралаці палкоўніка не прыйшло да Статкевічаў БЗВ у 1992 годзе, як ніводнага супрацоўнікаадміністрацыі прэзыдэнта зараз не ідзена плошчу, дзе Статкевіч зьбірае людзей(праўда, прыходзяць «людзі ў цывільным»).

Чаму?

Таму што што могім даць тады, у 91-ым годзе, Пазьняк?Усьведамленьне, што трэба працаваць набудучыню Беларусі. Дык вось што ім былода будучыні Беларусі – прапануюпаглядзіць фрагмэнт вашага інтэрвію зАляксандрам Фядутам.

Фядута: Япасьля размаўляў з сынам аднаго зтагачасных дэпутатаў, які ўжо памёр. Мыкалісьці вучыліся ў адным унівэрсытэце,і, нягледзячы на тое, што зь ягонымбацькам у нас былі вельмі складаныястасункі, з гэтым хлопцам мы неякпагутарылі. Я казаў: «Слухай, бацька жшчыра верыў у будучыню краіны». І гэтымалады чалавек сказаў: «Мой бацька?Ніколі. Ён думаў пра сябе».

Навумчык: Нувось і адказ. Яшчэ дадам, што адрозна адУкраіны ці ад Літвы ў нас не было«беларускага Бразаўскаса» (былы першысакратар ЦК кампартыі Літвы), у нас небыло свайго Краўчука (былы сакратар ЦКпа ідэалёгіі, які ўзначаліў разам зЧарнавілам на першым этапе рух занезалежнасьць). Нашы камуністычныякіраўнікі проста адрыналі ідэюнезалежнасьці, адрыналі усе нашыяпрапановы. Але калі я думаю пра той час,прыходжу да высновы, што галоўнае мызрабілі, пра што і сказаў у вашай перадачыЗянон Пазьняк.

Пазьняк: Трэбаразглядаць зусім па-другому. Адбыласяўнікальная зьява. Сытуацыя была такаяцяжкая ў Беларусі... Масква была ў шоку,у іх была прастрацыя на Лубянцы, яны ўжопахавалі Беларусь, і тут раптам, незалежнаяБеларусь. І якім чынам? 30 чалавек на 345дэпутатаў-камуністаў фактычна перамаглігэты Вярхоўны Савет, дыктавалі сваеўмовы. Фактычна Вярхоўны Савет танцаваўпад нашу дудку. Усе праекты законаў –гэта былі нашы законы. Як так атрымалася,што гэтая малая група пры падтрымцытаксама ня ўсей нацыі, а толькі яе часткіперамагла ў Вярхоўным Савеце? Гэтаабсалютна ўнікальная зьява. Гэта трэбарасьсьледаваць, як гэта атрымалася.Гэта факт і гэта істотна. І таму пра якіяпамылкі можна гаварыць. Як раз увесьпосьпех у тым, што не было зробленапамылак. Мы прайшлі па вастрыні ляза.Калі б мы рабілі нейкія памылкі, нас быне было, бо мы былі малой групай. І ёсьцьнезалежнасьць. І паўтараю: незалежнаядзяржава важней чым улада. 22 гады гадыантыбеларуская ўлада нішчыць усё,нішчыць школы, аплёўвае нашу гісторыю,а Беларусь жыве. Моладзь расьце,незалежнасьць ёсьць. Дзяржава даематрыцу для разьвіцьця нацыі, а не ўлада.І калі ёсьць дзяржава, ёсьць і ўлада. Іцяпер мы бачым, што пры гэтым шалёнымрэжыме тым ня менш Беларусь расьце,расьце новая беларуская нацыя. І ніякіЛукашэнка, ніякі рэжым ужо нічога нязробіць, таму што самая важная нашакаштоўнасьць – наша дзяржава, нашанезалежнасьць. Яны была дасягнутая. Ігэты цуд не ўпаў зь неба. Гэты цуд быўзроблены людзьмі з халодным розумам ігарачым сэрцам. Гэта трэба дасьледаваць.

Соўсь: Вылічыце, сапраўды не было зробленапамылак?

Навумчык: Ядумаю, што ў галоўным, у дасягненьніНезалежнасьці – так, памылак зробленане было, бо на любым этапе, калі б быліпамылкі, мы ня мелі б Незалежнасьці.Пазьняк мае рацыю. А ўлада – так, яна непамянялася, і я ня згодны з вызначэньнемпадзеяў 1994 года як «народнай рэвалюцыі»– проста намэнклятура камуністычнаясаступіла месца намэнклятуры камсамольскай.І да вашага ранейшага пытаньня пракропку незвароту. Мне здаецца, гэта 1992год, калі Вярхоўны Савет адкінуўпаўмільёны подпісаў, сабраных БНФ зарэфэрэндум аб датэрміновых выбарах.Часам кажуць, што віна Шушкевіча, штоён не прызначыў рэфэрэндум. Па Канстытуцыіён ня меў права прызначаць рэфэрэндум– але ён меў права, і нават быў абавязанынеадкладна склікаць сэсію ВС дляпрызначэньня рэфэрэндуму, калі мысабралі тыя подпісы. Але Шушкевіч паўгадыцягнуў з гэтай сэсіяй, палітычнаясытуацыя зьмянілася, і ВС рэфэрэндумне прызначыў. Я перакананы, што калі бвыбары адбыліся тады, у 1992 годзе, можабыць, мяне не было б у Вярхоўным Савеце,можа быць, іншых нейкіх маіх калегаў небыло б, але адназначна Вярхоўны Саветбыў бы больш дэмакратычны, чым ёнбыў,прадстаўніцтва БНФ ім дэмпартый,якія тады нараджаліся, было б большым.І Беларусь была б іншай. Вось з 1992 годунам сапраўды толькі заставалася, штострымліваць тое спаўзаньне краіны дааўтарытарызму.

Соўсь: Сяргей,ва ўсіх удзельнікаў перадачы я пыталася– хто іх герой Незалежнасьці? У мянетакое адчуваньне, што ў Вашым выпадку,я, здаецца, ведаю адказ загадзя – ЗянонПазьняк?

Навумчык:Ведаеце, Ганна, у нашай найноўшай гісторыіёсьць фігура, якая бясспрэчна займаемесца нацыянальнага генія і супастаўляльнаяў тысячагадовым існаваньні нацыі толькіса Скарынам. Маю на ўвазе Васіля Быкава,які сапраўды нацыянальны геній, якіяшчэ намі не прачытаны і не асэнсаваны.Проста шчасьце, што ён сваім геніемасьвяціў наш нацыянальны рух.

Але калі мы гаворымпра Незалежнасьць, пра дасягненьнеНезалежнасьці як мары, якую некалькістагодзьдзяў была ў нацыі, дык безумоўна,што гэта – Зянон Пазьняк.

Пазьняк вельмігодна і канструктыўна адказаў нагістарычны выклік, які быў пастаўленыперад нацыяй. Галоўнае зрабіў ён. І яперакананы, што, ну пэўна, не цяпер, якмы бачым, але праз дзесяцігодзьдзі,калі-небудзь, гэта будзе ацэнена. Аледля мяне галоўнае, што гэта было зроблена,і сапраўды, гэта – цуд. Цуд ня толькі адБога, але і высілкаў усіх дзесяткаўтысяч (я падкрэсьліваю, дзесяткаў тысяч)людзей, якія выступалі за Незалежнасьцьна пачатку 90-ых, і актывістаў БНФ, ідэпутатаў Апазыцыі БНФ, і ўзначальваўгэты рух, надаваў яму імпульс і прывёўда перамогі, безумоўна – Зянон Пазьняк.

Соўсь: Чагоне хапіла, чаго не хапае Беларусі, кабувайсьці паўнавартасным чальцом у сям’юэўрапейскіх народаў? Вось як на гэтаепытаньне адказваюць Міхаіл Чыгір іУладзімер Ганчарык.

Чыгір: Напачатку 90-х у эканамічным пляне мы быліна галаву больш магутныя, чым Польшча.Яны да нас ехалі пакупаць і трактары, іровары, і тэлевізары, і кавамолкі, усёшто хочаце. Ад нас ішла туды процьматавараў нелегальна. У Польшчы заробкібылі меншыя і даходы меншыя. І параўнайцесёньня Польшчу і Беларусь па сярэднімзаробку, пэнсіі, узроўні жыцьця. Мы маглібыць вышэй за іх, каб ішлі ў патрэбнымкірунку. А мы вельмі моцна адсталі адПольшчы паводле ўзроўню жыцьця. Афіцыйнаяпрапаганда ня хоча прызнаваць, алемногія людзі ведаюць пра гэта цудоўна.9

Ганчарык: Нажаль, беларускі варыянт – у многімупушчаны час для правядзеньня неабходныхэканамічных рэформаў, станаўленьняправавой дзяржавы і дэмакратычнагаграмадзтва. Хаця ў нас былі добрыяперадумовы для вырашэньня гэтых задачаў,ня горш чым у суседзяў. У той час быладобрая эканоміка, кваліфікаванаяпрацоўная сіла. І чаму б не сказаць правялікую падтрымку насельніцтва першагапрэзыдэнта. Гэта факт.

Навумчык:Ганна, я вось цяпер прыгадаў пасады,якія займалі ў 1991-ым Чыгір і Ганчарык.Чыгір – інструктар ЦК КПБ, Ганчарык –член бюро ЦК, гэта вышэйшы орган мясцовы.І якраз тады камуністычныя кіраўнікінам казалі: якая незалежнасьць? Пра штовы кажаце? Куды мы без Расеі? У нас нафтыняма, у нас няма газу, у нас нямапятага-дзесятага. Прыклад Японіі, якімы прыводзілі, дзе ўвогуле нічога няма,іх не пераконваў. Я яшчэ дадам, што ўБеларусі была разьвітая навукаёмістаявытворчасьць і выгоднае геапалітычнаестановішча. Усё было. Не было аднаго:таго ўзроўню нацыянальнай сьвядомасьці,які быў у Латвіі, Літве ці ва Ўкраіне,ці ў Польшчы. Кажуць: няма беларускагаГаўла ці беларускага Валенсы. А я стаўлюГаўла ці Валенсу на месца Пазьняка. Нятрэба было Валенсу даказваць, што Польшчамусіць быць незалежнай краінай. Ня трэбабыло Гаўлу даказваць, што мусіць існавацьчэская мова. А вось Народнаму Фронту,Пазьняку – прыйшлося падобнае рабіць.

Соўсь: Урэальнасьці, Беларусь – прэзыдэнцкаякраіна, дзе вельмі шмат, калі ня ўсё,вызначае адзін чалавек: Лукашэнка.Сяргей, я прапаную паслухаць меркаваньнечалавека, які быў з Аляксандрам Лукашэнкаму адной камандзе на першых прэзыдэнцкіхвыбарах:

Фядута:Аляксандар Лукашэнка 1994 году – гэтатой чалавек, які прыходзіць да ўладыдзеля таго, каб атрымаць яе. АляксандарЛукашэнка сёньня – гэта чалавек, якідумае ў тым ліку і пра будучыню Беларусі,якой ён сёньня кіруе. У той момант ён нядумаў.

Соўсь: Сяргей,Вы падзялаеце ацэнку Аляксандра Фядуты?І пры якой умове Вы б маглі паверыць,што Лукашэнка – гэты іншы чалавек, чымтой, якім ён быў раней, што ён зьмяніўся?

Навумчык: Неадзін Аляксандар Фядута кажа, штоАляксандар Лукашэнка зьмяніўся, іпрыводзяцца пэўныя аргумэнты – спыніўсяшалёны наступ на беларускую мову, нярвуць бел-чырвона-белыя сьцягі, і гэтакдалей. Я буду казаць пра свае асабістыяадчуваньні, хаця канешне, я ведаўЛукашэнку вельмі даўно.

Мой адказ - не. Яня думаю, што Лукашэнка зьмяніўся. Думаю,што тое, што я назваў – гэта толькігульня, каб сапраўды ўтрымаць уладу.Усё ж, улада для яго застаецца галоўным.Гэта ня мінус для палітыка, між іншым –жадаць улады, але ўсё ж на першым месцыпавінна стаяць Беларусь. Вось Беларусьдля яго на першым месцы, я баюся, нестаіць. На першым месцы для яго – улада,і тут ня трэба ілюзіяў, і тут ня трэбападманвацца.

Вы спыталіся, прыякой умове я мог бы паверыць у тое, штоён зьмяніўся... Што не назаву – будзенедастаткова, і калі б я беларускіяшколы назваў, ці свабоду мітынгаў, цісвабоду прэсы. Урэшце, сем’і Красоўскага,Захаранкі, Ганчара, Завадзкага могуцьспытаць – і справядліва спытаць! – дзеіх блізкія.

Але я назаву, штоасабіста для мяне было б сьведчаньнемзьмены Лукашэнкі. Прычым гэта не патрабуевялікіх матэрыяльных выдаткаў, цідоўгага часу, гэта літаральна патрабуеадной гадзіны.

Для мяне індыкатарамтаго, што ён зьмяніўся, было б, калі б ёнпрыехаў у Курапаты і паклаў кветкі даКрыжа Пакуты.

--------------------------------------