ПАВЕЛ УСАЎ: “ПРАГРАМА “ВОЛЬНАЯ БЕЛАРУСЬ” — ГЭТА ПРАГРАМА КАНКРЭТНЫХ ДЗЕЯННЯЎ, НАКІРАВАНЫХ НА ПАБУДОВУ ДЭМАКРАТЫЧНАЙ СІСТЭМЫ”
Напрыканцыкрасавіка ў Варшаве прэзентаваліпраграму эканамічных і палітычныхрэформаў Беларусі, распрацавануюкамандай Зянона Пазняка. З нагодыз’яўлення Народнай праграмы «ВольнаяБеларусь» Валярына Кустава пагутарылаз адным з яе сустваральнікаў, доктарампаліталогіі, палітолагам ПаўламУсавым.
Валярына Кустава:Павел, зрабіць такую грунтоўную працу– нялёгкая справа. Пагатоў 9 яестваральнікаў знаходзіліся па розныхкутках зямлі: Менск – Варшава – Нью-Ёрк.Як атрымлівалася каардынаваць дзеянні,выпрацоўваць супольны канцэпт?
Павел Усаў:Думаю, варта пачаць перад усім з таго,што сама ідэя напісання гэтай праграмы,арганізацыйныя і каардынацыйныя высілкіпа яе рэалізацыі, належаць ЗянонуПазняку. Без яго волі дзеяння было бнемагчыма сабраць адмыслоўцаў і надацьструктурны кшталт працы. Тэхнічны аспекту дадзеным выпадку быў адным з самыхважных. Менавіта ён прыкладаў шматнамаганняў, каб арганізаваць сустрэчы,правесці дыскусіі дзеля абмеркаванняасобных канцэпцый і элементаў праграмы.Без перабольшання – ён быў рухавікомпрацэсу. Што тычацца асобных раздзелаў,то кожны з адмыслоўцаў працаваў надсваім, рабіў рабочую версію, пасля чагоз ёю магла азнаёміцца ўся група, якаяабмяркоўвала, уносіла карэкціроўкі,прапановы і такім чынам канструявалапраграму. Трэба адзначыць, што надпраграмай працавалі на працягу году.
В.К.: Не магу непацікавіцца, Павел, чаму камандай былаўзятая назва, якая ўжо неаднаразоваўжывалася і замацавалася за стваральнікаміНароднага Рэферэндуму. Я маю на ўвазеназву «Народную Праграму» – кампаніюякой ад 2011 года займаецца Рух «ЗаСвабоду», першапачатковай асновай даяе ў свой час сталі тэзісы перадвыбарчайпраграмы Аляксандра Мілінкевіча.
П.У.: Поўнаяназва праграмы – народная праграма«Вольная Беларусь». Мы сыходзілі з таго,што ва ўмовах існавання аўтарытарнагарэжыму Лукашэнкі, які ў перыяд свайгокіравання краінай праводзіў антынацыянальнуюпалітыку, беларускі народ будзе пазбаўленымагчымасці для карыстання свайміпалітычнымі і нацыянальнымі правамі.
Упэўнены, штобольшасць насельніцтва жадае быцьвольнай ад аўтарытарнага прымусу,злоўжыванняў, несправядлівасці іпалітычнай і эканамічнай эксплуатацыіз боку існуючай улады. Таксама беларускінарод жадае жыць у вольнай краіне, якаяне будзе з’яўляецца геапалітычнымпрыдаткам Расеі. Але без адхіленняЛукашэнкі і ягонага атачэння ад улады,без сістэмных палітычных і эканамічныхрэформаў Беларусь ніколі не будзевольнай краінай і не будзе належыцьбеларускім грамадзянам.
Той факт, штослова «народная» выкарыстоўвалісяпалітычнымі партыямі і арганізацыямінічога не змяняе. Пра праекты Руху «ЗаСвабоду», Народнага Рэферэндуму акрамяспецыялістаў мала хто ведаў і, тым больш,мала хто памятае. Звычайныя грамадзянене намагаюцца нешта ідэнтыфікаваць, ціпрыгадаць «лідараў» і «партыі». Беларусампатрэбна ясная ідэйная альтэрнатываіснуючай сістэме – праграма дзеянняў,і мы яе прапанавалі ў сваім праекце.
В.К. Цікава, штопраграма разлічана менавіта на выпадакі перыяд безуладдзя. Няўжо эксперты неразглядалі варыянт, што на змену ўсё жнехта адразу прыйдзе – злева ці справа,з Усходу ці з Захаду са сваёй праграмай?Магчыма, іх ужо рыхтуюць. Што ў такімразе?
П.У: Можнасказаць, што ў гісторыі нічога і ўсёадбываецца праз выпадак. У свой часнават Лукашэнку разглядалі як «выпадковагапрэзідэнта». Безумоўна, сцэнароў можабыць шмат, мы разглядалі толькі такі,пры якім апазіцыйныя дэмакратычныясілы прыйдуць на змену сённяшнямукіроўнаму клану. Менавіта для новайдэмакратычнай эліты распрацаваныяасноўны палітычны інструментарый. Каліновая апазіцыя будзе ў стане распрацавацьсваю праграму – добра, але пакуль іншыхсістэмных праграмаў няма.
Што тычаццаальтэрнатыўных сцэнароў палітычныхпрацэсаў – унутрынаменклатурных зменаў,расейскага ўмяшальніцтва – то зразумела,нашая праграма ў такіх умовах будзенепатрэбная, бо сістэма ўладныхкаардынатаў не зменіцца, а можа, наваті пагоршыцца.
Праграма разлічанана дэмакратычныя перамены, а не наўнутрыаўтарытарныя гульні. Безумоўна,варта прааналізаваць усе магчымыясцэнары пераменаў у Беларусі, пралічыцьключавых гульцоў і ключавыя ўплывы, кабвыпрацаваць механізм дзеяння длябеларускай дэмакратычнай супольнасціў новых умовах, але гэта асобная іншаяпраца.
В.К.: Дык да кагож тады перадусім скіраваная праграма,хто яе чытачы?
П.У.: Праграмаскіравана для ўсіх грамадзянаў Беларусі,яна разлічана на беларусаў.
В.К.: За якіяраздзелы адказвалі менавіта Вы? Штобралі за аснову пры працы?
П.У.: Я займаўсяпрацай над палітычным блокам праграмы,які ўключаў у сабе аналіз звязаны зпераходным перыядам, фармаваннемасноўных дзяржаўных інстытутаў ідадатковых антыкрызісных механізмаў,такіх, напрыклад, як «Антыкрызіснаярада», а таксама праблематыкай мясцовагасамакіравання. За аснову браўся практычныдосвед, часта негатыўны, былых савецкіхрэспублік, менавіта дзеля таго, кабраспрацаваць такія механізмы функцыянаванняпалітычнай сістэмы ў пераходны перыяд,якія б дазволілі пазбегчы глыбокагаўнутрыпалітычнага крызісу і не дазволіліспыніць працэс дэмакратызацыі ў Беларусі.Палітычны досвед некаторых постсавецкіхкраінаў – Кіргізія, Украіна, Малдова –паказвае, што слабасць дэмакратычныхінстытутаў і адсутнасць палітычнайадказнасці кіроўных элітаў могуцьпрывесці да драматычных падзеяў, асаблівапасля змены аўтарытарных лідараў.Канешне, праграма і тое, што яна прапануе,не будзе панацэяй ад «кепскіх» палітыкаўу будучыні, але, прынамсі, дасць магчымасціабмежаваць уплывы такіх асобаў на лёскраіны.
В.К.: Які раздзелыВам падаюцца найбольш важнымі і чаму?На што варта звяртаць увагу перадусім?
П.У.: Не важныхраздзелаў у праграме няма, бо навоштатады было такія раздзелы ўключаць.Важнасць праграмы ў тым, што яна сістэмная,то бок прапануе кірункі зменаў ва ўсіхключавых сегментах беларускай дзяржавыі грамадства. Без палітычных пераменаўнемагчыма будзе рэалізавацьсацыяльна-эканамічныя рэформы, але безпаспяховых сацыяльна-эканамічныхрэформаў немагчыма будзе замацавацьустойлівае развіццё дэмакратычнайсістэмы.
Дзяржава, як ічалавек, можа добра функцыянаваць толькітады, калі ў яго здаровыя ўсе часткіцела – усе элементы сістэмы. Сённяшняябеларуская дзяржава – вельмі хворычалавек, яна здольная функцыянавацьтолькі ў гіпсе і баракамеры, таму пераднаступным пакаленнем беларускіхпалітыкаў стаіць задача не тольківыратаваць дзяржаву ад смерці, алестварыць жыццяздольны арганізм.
Праграма прапануекомплекс палітычных і сацыяльна-эканамічныхпрацэдур для рэалізацыі дадзенай задачы.
В.К.: Ці добра язразумела з раздзелу «Мова», натуральна,падрыхтаваным З.Пазняком, што будзеўведзеная беларуская як адзінаядзяржаўная? Ці няма перасцярогі, што зпразмернага акцэнтавання акурат намове, а не на эканоміцы, адбудзецца тоесамае, як у 1990-я ў адраджэнцаў, калі ўладаластаўкай з рук выпырхнула?
П.У.: Давайцепачнем з таго, што вайна ва Украінепачалася не па прычыне моўнага пытання,а таму, што гэта было ў інтарэсах Расеі.Яна пачалася таму, што ўкраінскаеграмадства пазбавілася ад аўтарытарнага,крымінальнага і карумпаванага рэжымуЯнуковіча, які пажадаў уцягнуць Украінуў расейскі інтэграцыйны праект, янапачалася таму, што ўкраінцы захацеліжыць у дэмакратычнай дзяржаве. Пагрозаўмяшальніцтва ва ўнутраныя справыБеларусі з боку Расеі ўзнікне адразу,як толькі ў краіне пачнуцца дэмакратычныяперамены. Азначае гэта, што мы павінныадмовіцца ад дэмакратыі? Таму, я недумаю, што пытанне мовы будзе такімпрынцыповым, калі мы кажам прасупрацьстаянне з Расеяй. А што датычыцьбеларускага грамадства, то дэмакратычнаядзяржава будуецца на грамадскімкансэнсусе, узаемнай павазе да свабодыі правоў, таму я ўпэўнены, што ў працэсерэалізацыі палітыкі адраджэння беларускаймовы будзе знойдзены кампраміс.
Упэўненасцьлюдзей у тым, што як толькі да ўладыпрыйдзе апазіцыя, то яна будзе займаццатолькі мовай – вынік мэтанакіраванайманіпуляцыі і міфалагізацыі свядомасціграмадства, таксама і праз скажэннегісторыі. Зразумела, што нацыянальнаяпалітыка, захаванне нашай культурнайі гістарычнай спадчыны – гэта адзін зключавых напрамкаў дзейнасці новайулады, але ніхто не збіраецца замяшчацьёю сацыяльна-эканамічныя рэформы ісістэмную трансфармацыю.
В.К.: Ці здольнаягэтая праграма аб’яднаць апазіцыю, наВашу думку? Ці зможа стаць, скажам,супольнай праграмай для ўсёй апазіцыі?
П.У.: Аб’ядноўвацьпартыйную апазіцыю, якія цяпер існуе,хіба, няма ніякага сэнсу. Для аб’яднанняпатрэбна не праграма, а палітычная воляі палітычная адказнасць. А гэтага нямаі наўрад ці будзе. Партыі і рухі гуляюцьу свае дробныя гульні – і ім гэтагадастаткова. Праграма не разлічана на«старую» апазіцыю, але, быць можа, станештуршком для нараджэння новай.
В.К.: Што ў ёйіначай – у адрозненні ад усяго прапанаванараней? У чым адметнасць? Якая інавацыйнасць?
П.У.: Праграмане з’яўляецца маніфестам нейкагавузкага палітычнага кола, не служыцьаднаўленню іміджу нейкай партыі альборуху. Праграма стваралася як сістэмная,пакрокавая інструкцыя дзеяння для тых,хто можа прыйсці на змену існуючайуладзе. Тыя праграмы, пра якія вы ўзгадваліраней, маюць хутчэй фармат дэкларацыяў,агульных фармулёвак, якія выкарыстоўваюццаў выбарчых кампаніях. Праграма «ВольнаяБеларусь» – гэта праграма канкрэтныхдзеянняў, накіраваных на пабудаваннядэмакратычнай сістэмы.
В.К.: «Праграмаадлюстроўвае тыя крокі, якія неабходнарабіць у пераходны перыяд пасля зменырэжыму». Але ж штука ў тым, што цяпертрэба акурат праграма, а нават хутчэйплан, каб рэжым змяняць… Бо сваю праграмубудуць уводзіць тыя, хто рэжым зменіць.
П.У.: Маецерацыю.
Я не выключаю,што праграма можа стаць першым крокамна шляху падрыхтоўкі плану па рэалізацыіпалітычных зменаў у краіне. Якім ёнбудзе, сказаць цяпер вельмі цяжка, алеапошнія падзеі ў Беларусі паказалі, штограмадства патрабуе пераменаў, яногатовае на гэтыя перамены, але безумоўнапакуль не мае дастатковай унутранайсалідарнасці дзеля рэалізацыі сваіхнамераў.
Але паглыбленнесацыяльна-эканамічнага крызісу,раздражнёнасць уладай будуць стварацьумовы для росту незадаволенасці, што ўбудучым можа стаць штуршком для палітычныхзменаў – і трэба быць гатовым да гэтыхзменаў.
В.К.: У сваімнядаўнім інтэрв’ю ў праграме «Прасвет»на «Белсаце» Зянон Станіслававіч выказаўцікавую тэзу пра тое, што Беларусі неварта цяпер імкнуцца ў Еўрапейскі Звяз,бо сітуацыя там хісткая, а ніколі неварта ўступаць у нестабільныя структуры…То праграма схіляецца ўсё ж да бачанняў Беларусі свайго шляху, але не палітыкіў кірунку Захаду?
П.У.: Па-першае,перспектыва ўваходжання Беларусі ў ЕЗвельмі і вельмі далёкая. Гэта недзе10-15 год пасля фармавання стабільнайдэмакратычнай сістэмы ў краіне. Штостанецца з ЕЗ праз такі перыяд часуніхто сказаць не можа. Напэўна, гэтабудзе ўжо іншы ЕЗ, чым мы яго ведаемцяпер. Таму над пытаннем адноснаўступлення, ці не ўступлення ў ЕЗ трэбазадумвацца тады, калі гэтая перспектываз’явіцца. Па-другое, Брусель нават цяперне разглядае такой магчымасці, якуступлення Беларусі ў Звяз. Разам згэтым няма ніякіх сумневаў, што палітычныяі эканамічныя структуры заходняйцывілізацыі будуць з’яўляцца важнымсаюзнікам і ў працэсе пабудаваннядэмакратычнай Беларусі.
Валярына Кустава
6 травень 2017